Competentie Observeren (met voorbeelden) (2024)

Observeren is een essentiële vaardigheid die we allemaal bezitten, maar vaak over het hoofd zien. Nauwkeurig en bewust waarnemen is niet alleen belangrijk in wetenschappelijk onderzoek, maar ook in het dagelijks leven. Lees verder over de kunst van het observeren: we delen tips en tricks om je observatievermogen te verbeteren.

Wat is observeren?

Observeren is een ander woord voor waarnemen.

Dat betekent dat je met je zintuigen iets opmerkt, vooral door te zien en te horen.

De betekenis van observeren als competentie is dat je niet alleen goed bent in waarnemen, maar ook in het beschrijven van wat je opmerkt.

Als je observeren tegenkomt als functie-eis in een vacature, dan wordt er bedoeld dat je opmerkzaam moet zijn, maar ook volgens bepaalde methodes observaties moet kunnen maken.

Vaak word je ook gevraagd om conclusies te trekken aan de hand van je rapportage.

Observerend zijn

Observeren is naast een vaardigheid ook een persoonlijkheidskenmerk.

Sommige mensen vinden het prettiger om de kat uit de boom te kijken, oftewel ze kijken liever dan dat ze meedoen.

Observerend zijn hoeft niet samen te gaan met verlegenheid.

Het is ook een uiting van nieuwsgierigheid: je vindt het interessant om mensen, dingen of situaties te bekijken en analyseren.

Als jij een observerend type bent, dan kun je goed tot je recht komen in een baan waarin je observaties moet maken.

Waarom is observeren belangrijk?

Observeren is een vorm van onderzoek, wat weer nodig is om vooruitgang te blijven boeken.

Door goed te observeren kun je:

• Betere beslissingen nemen
• Je relaties verbeteren
• Nieuwe inzichten verkrijgen

Om de juiste conclusies te kunnen trekken, is het belangrijk dat mensen de tijd nemen om goed te bekijken wat er aan de hand is.

Observeren in de zorg is bijvoorbeeld belangrijk om de juiste hulp te bieden aan patiënten.

Alleen kijken en luisteren is niet genoeg.

Je zult je observaties goed moeten rapporteren, zodat er ook iets mee gedaan kan worden.

Wanneer kun je goed observeren?

We observeren allemaal de hele dag in meer of mindere mate, maar wanneer ben je er echt goed in?

Dit zijn de kenmerken van een goede observator:

• Oog voor detail
• Groot omgevingsbewustzijn
• Kan objectief waarnemen, zonder oordeel te vellen
• Wil overal dieper in duiken, neemt niets zomaar voor waar aan
• Kan theorieën gebruiken om conclusies te trekken uit observaties
• Denkt voorbij stereotypen en vooroordelen
• Kan duidelijk vertellen over conclusies en waar die vandaan komen

Het is dus een combinatie van opmerkzaam zijn, je observaties vastleggen, analyses kunnen maken en tot slot je conclusies goed kunnen communiceren.

Voorbeelden van observeren op het werk

Als je voor je beroep moet observeren, gebeurt dat vaak volgens een vaste structuur.

Er is bijvoorbeeld een vragenlijst of een systematische methode om de observaties vast te leggen.

Er is ook een vastgesteld doel waaróm er geobserveerd moet worden.

Dit zijn voorbeelden van observeren in verschillende beroepen:

• Een psycholoog laat een cliënt testjes maken en observeert wat er gebeurt. Op basis daarvan schrijft hij of zij een rapportage. Aan de hand van de rapportage kan een diagnose gesteld worden.
• Een huisarts observeert de fysieke kenmerken van een patiënt om erachter te komen wat er precies mis is.
• Een data analist observeert het online gedrag van klanten en rapporteert over patronen die te ontdekken zijn. Op basis daarvan kan iemand anders verbetering aan de website maken.
• In de marketing worden veel enquêtes gebruikt om de tevredenheid van klanten te meten. Marketingmedewerkers kunnen de antwoorden observeren op onverwachte uitkomsten.
• Een consultant wordt ingeschakeld om de communicatie binnen een bedrijf te observeren. Diegene loopt een paar weken mee op de werkvloer en maakt aantekeningen van wat er gebeurt. Op basis van die aantekeningen volgen er aanbevelingen om de communicatie soepeler te laten verlopen.

Je hoeft niet altijd alles van buitenaf te observeren.

Participerend observeren is een methode die ook veel gebruikt wordt.

Denk bijvoorbeeld aan een docent die meedoet aan een activiteit tijdens een les, maar tegelijk observeert hoe de leerlingen het doen.

De valkuilen van observerend zijn

Een goede observatie is doelgericht, gestructureerd en bovendien objectief.

Vooral dat laatste is lastig als je er niet bewust van bent.

Probeer dus altijd om je eigen gevoelens en ervaringen achterwege te laten.

Projecteer niet je eigen belevingswereld op een ander.

Als iemand stil is, kan dat bijvoorbeeld veel verschillende dingen betekenen.

Je kunt dus geen conclusies trekken alleen op basis daarvan, ook al heb je een bepaalde mening over stille types.

Door gestructureerd te observeren kun je objectiviteit inbouwen.

Onthoud ook voor welk doel je observeert: wat is relevant en wat niet?

Je kunt wel je eigen mening geven, maar geef duidelijk aan wat feit en mening is.

Daarnaast is een bekende valkuil van observerende mensen dat ze te lang blijven hangen in het waarnemen, zonder actie te ondernemen.

Ontwikkelen van de competentie observeren

Doelgericht en objectief observeren is dus een vaardigheid. Om daar beter in te worden, moet je proberen om de competenties te ontwikkelen die nauw verwant zijn aan observatievermogen.

Dit zijn de competenties waar je aan kunt werken om beter te leren observeren:

• Luisteren: wat proberen mensen echt te zeggen?
• Omgevingsbewustzijn: ben je bewust van wat er om je heen gebeurt?
• Inlevingsvermogen: waarom doen mensen iets?
• Analytisch vermogen: hoe trek je de juiste conclusies?
• Communicatieve vaardigheden: hoe rapporteer je over je observaties?

Daarnaast moet je dus leren om een vaste structuur of methode aan te houden voor het observeren.

Tijdens een opleiding leer je verschillende observatiemethodes.

Je kunt ook altijd cursussen volgen en aan bijscholing doen.

Competentie observeren aantonen bij je sollicitatie

Tijdens een sollicitatie zul je vragen krijgen over je competenties. Heb je op je cv gezegd dat je goed kunt observeren, dan moet je dat dus bewijzen.

Vertel aan de hand van de STARR-methode over momenten waarop jij een observatie maakte, hoe je dat deed en welke conclusie je trok.

Als je kunt bewijzen wat het effect is geweest van jouw observatie, is dat helemaal mooi meegenomen.

Lees meer over het voorbereiden van je sollicitatiegesprek.